De EU staakt voorlopig het plan om achterpoortjes voor massa-surveillance te verplichten in apps zoals WhatsApp en Signal, na tegenkanting van experts en enkele lidstaten.
Chat control is voorlopig van de baan. Dat was de naam bedacht door tegenstanders voor een wetsvoorstel dat privacy en online veiligheid van Europese burgers dramatisch zou eroderen. In naam van de strijd tegen kindermisbruik – een schoolvoorbeeld van het ‘Think of the children’–argument – wilden voorstanders achterpoortjes voor massa-surveillance verplichten in alle chat-apps zoals WhatsApp, Signal of Facebook Messenger.
Druk val lidstaten en experten
Onder druk van experten en lidstaten, waaronder het erg vocale Duitsland, schrapt voorstander van het systeem en huidig voorzitter van de Raad Denemarken de verplichting nu uit de geplande richtlijn rond kindermisbruik. Duitsland profileerde zich als uitgesproken tegenstander en noemende de geplande richtlijn disproportioneel. Ook Nederland was duidelijk tegen. België speelde een meer bedenkelijke rol en toonde zich eerder voorstander.
Een oproep tot vrijwillige scans van berichten blijft wel bestaan, maar noch Meta, noch Signal zijn daar voorstander van. Signal dreigde zelfs uit de EU te vertrekken als Chat control wet zou worden.
Achterpoort voor Europol
De maatregen zou aanbieders van communicatieplatformen verplichten om in privégesprekken van gebruikers te zoeken naar beelden van kindermisbruik, om die dan te melden aan bevoegde instanties. De strijd tegen kindermisbruik wordt vaak opgevoerd om feitelijke discussies over wat eigenlijk wordt voorgesteld, in de kiem te smoren: wie wil immers in het pro-kindermisbruik-kamp zitten?
lees ook
Belgische Europol-baas wil je berichten kunnen lezen: waarom dat vooral voor burgers een ramp is
In de praktijk willen vooral overheids- en veiligheidsdiensten zoals Europol heel graag meelezen in chat-berichten, wat dankzij end-to-end-encryptie vandaag niet zomaar mogelijk is. Het voorstel vroeg om een achterpoort, ingebouwd in berichten-apps, waarbij automatische scans van privéberichten zouden plaatsvinden op toestellen van gebruikers.
Deur open voor massa-surveillance
In eerste instantie zou die meelees-technologie dan gebruikt worden om beelden van kindermisbruik op te sporen, ook al bestaat er op dit moment geen technisch sluitend systeem om dat te doen. ‘AI’ zonder veel duiding zou daar dan soelaas moeten brengen.
Sommige voorstanders zoals Child Focus bedoelden het goed, maar kampten met een onbegrip van wat ze eigenlijk vragen. Zo stelt Child Focus dat beelden vergeleken zouden worden met een bestaande database van foto’s van kindermisbruik, om enkel zo in actie te treden. Dat klinkt goed, tot je beseft dat iedere vorm van toegang tot privé-chats, hoe klein bedoeld ook, gelijk staat aan totale toegang.
lees ook
Omstreden Europese ‘chat control’-wet staat op losse schroeven
Op technisch vlak is er geen middenweg: zodra de achterpoort bestaat, kan ze ingezet worden voor alles, ook stiekem. Dat is geen onrealistisch scenario: verschillende EU-lidstaten waaronder Polen, Hongarije en Spanje zetten al spyware in voor surveillance.
In strijd met de realiteit
Chat control is een frustrerend concept volgens de vele experts die hun licht al hebben laten schijnen op het plan. Het is mathematisch niet mogelijk om privacy via end-to-end encryptie te garanderen én veilig en beperkt mee te kijken in berichten. Dat laatste kan niet en eindigt altijd in een achterpoort die de privacy van burgers fundamenteel ondermijnt, en de deur openzet naar verder overheidsmisbruik, om nog niet te spreken van het bijkomend risico op misbruik door malafide actoren.
lees ook
WhatsApp-alternatief Signal groeit snel in België: wat is het, en waarom is de app populair?
Het voorstel gaat verder volledig voorbij aan de realiteit dat het eenvoudig is voor criminelen om een niet gereguleerde applicatie illegaal te installeren en zo chat control-toezicht te omzeilen. Zo eindig je met massa-surveillance van brave burgers, zonder meer zicht op wat criminelen doen. Dat veiligheidsdiensten ook vandaag al heel wat tools hebben om hun job goed te doen, is een ander belangrijk tegenargument.
Waakzaam blijven
Toch proberen wetgevers de surveillance steeds op de een of andere manier via een nieuw wetvoorstel binnen te smokkelen. Chat control is immers niet de eerste poging, in 2023 werd een eerder gelijkaardig voorstel neergesabeld door het Europees Parlement. De kans is haast onbestaande dat een nieuwe variant binnenkort niet opnieuw induikt, vermoedelijk opnieuw gekoppeld aan een emotioneel geladen onderwerp ‘waar je toch niet tegen kan zijn’.